Pomnik ku czci żołnierzy Litewskiego Oddziału Lokalnego

Pomnik upamiętniający żołnierzy Litewskiego Oddziału Lokalnego (arch. Algis Mikėnas, rzeźb. Juozas Šlivinskas) 18 czerwca 2004 r. postawiono w Ponarach z inicjatywy związku żołnierzy tego oddziału oraz Ministerstwa Obrony Narodowej Republiki Litewskiej.

Na pomniku znajduje się napis: W TYM MIEJSCU / W DNIACH 17–21 MAJA 1944 R. / ODDZIAŁY SS WOJSK NIEMIECKICH / ROZSTRZELAŁY 86 ŻOŁNIERZY OCHOTNIKÓW LITEWSKIEGO / ODDZIAŁU LOKALNEGO”.

1 lutego 1944 r. za zgodą szefa sztabu SS i policji Niemiec, generał Litwy niepodległej Povilas Plechavičius (1890–1973) zaczął formować jednostkę wojskową do walki z partyzantami sowieckimi i polskimi na terenie Litwy Wschodniej. Lokalna jednostka miała składać się z 20 batalionów liczących 800 żołnierzy. Ogółem uformowano 13 batalionów po 750 żołnierzy. Litwini mieli skrytą nadzieję, że jednostka stworzy podwaliny pod wojsko litewskie.

Siedem batalionów Jednostki w okresie kwiecień–maj zostało przeniesionych na teren Litwy Wschodniej, gdzie w tym czasie aktywnie działały dobrze zorganizowane, liczne, wspierane przez miejscową ludność oddziały Armii Krajowej. W krótkim czasie źle wyszkoleni, marnie uzbrojeni, słabo zaopatrzeni w amunicję oraz rozstawieni w niewielkich grupach po dużym obszarze bataliony Jednostki poniosły bolesne klęski.

Już 9 maja 1944 r. gen. P. Plechavičiusowi rozkazano dokonać przekazania podlegających mu batalionów Jednostki pod dowództwo SS Ostaland i komisarzy okręgowych, zmienić nazwę na „Bataliony Pomocniczej Służby Policyjnej” oraz zmienić umundurowanie na mundury jednostek policyjnych SS. Gdy P. Plechavičius nie wyraził zgody, 15 maja 1944 r. wraz z szefem sztabu jednostki O. Urbonasem został wezwany do sztabu SS i tu natychmiast aresztowany, z kolei sam sztab, działający w Kownie, zajęty. Oficerowie 52 jednostki (wśród nich najwyżsi wodzowie Jednostki) zostali uwięzieni w niemieckim obozie koncentracyjnym Salaspils, 106 wojskowych wywieziono do niemieckiego obozu koncentracyjnego Stutthof. 983 wojskowych do niemieckiego obozu koncentracyjnego Oldenburg, 3500 wywieziono do służby obrony przeciwlotniczej w Niemczech, 86 rozstrzelano w Ponarach i Mariampolu.